10 sự kiện nổi bật ngành ngân hàng năm 2016

Ngành ngân hàng Việt Nam khép lại năm 2016 với rất nhiều sự kiện nổi bật. Cùng VietnamFinance điểm lại 10 sự kiện nổi bật nhất ngành ngân hàng năm 2016.

1. Ngành ngân hàng có “tư lệnh” mới

Ngày 9/4/2016, với kết quả 403 phiếu tán thành (chiếm 81,58%) và 83 phiếu phản đối (16,8%), ông Lê Minh Hưng đã trúng cử Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam theo tờ trình của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc.

Sinh năm 1970, ông Hưng là một trong những người đứng đầu trẻ nhất trong lịch sử ngành ngân hàng Việt Nam khi được bổ nhiệm ở tuổi 46 và cũng là thành viên Chính phủ trẻ nhất.

Thống đốc Lê Minh Hưng quê tại Sơn Tân, Hương Sơn, Hà Tĩnh, là con của cố Bộ trưởng Công an Lê Minh Hương. Quá trình công tác của ông Hưng bắt đầu từ năm 1993 và kinh qua nhiều vị trí khác nhau nhưng đa số thời gian đều gắn bó với Ngân hàng Nhà nước.

Năm 1993, ông bắt đầu làm việc với vị trí chuyên viên Phòng Quỹ Tiền tệ quốc tế, Vụ Quan hệ quốc tế của Ngân hàng Nhà nước. Đến năm 1998, ông Hưng được bổ nhiệm vào vị trí Phó trưởng phòng rồi sau đó là Trưởng phòng, phòng Ngân hàng Phát triển châu Á, Vụ Hợp tác quốc tế và giữ chức vụ này đến năm 2002.

7 năm sau, năm 2009, ông trở thành Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế và một năm sau là Ủy viên Ban Cán sự Đảng, Vụ trưởng Vụ Tổ chức cán bộ, Ngân hàng Nhà nước.

Từ năm 2011 đến 2014, ông là Ủy viên Ban Cán sự Đảng, Phó thống đốc. Từ tháng 11/2014 đến trước khi được bổ nhiệm làm Thống đốc, ông Hưng là Phó chánh Văn phòng Trung ương Đảng. Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng, ông được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng.

2. Loạt hướng đi mới trong xử lý nợ xấu.

Nhìn lại năm 2016, không thể không nhắc đến vấn đề xử lý nợ xấu. Theo số liệu từ Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, tính đến hết tháng 8/2016, nợ xấu toàn hệ thống là 147.000 tỷ đồng, chiếm 2,66% tổng dư nợ tín dụng. Tuy nhiên, nếu tính cả nợ xấu đã bán cho VAMC, tỷ lệ nợ xấu lên đến 5,84%.

Nợ xấu vốn là vấn đề lớn trong nhiều năm nay chứ không riêng gì năm 2016. Tuy nhiên, năm 2016 lại là năm gây ấn tượng với nhiều đề xuất xử lý nợ xấu từ phía Chính phủ rất táo bạo và thực chất, dù đến nay vẫn chưa ngã ngũ.

Đầu tiên phải kể đến đề xuất xử lý nợ xấu bằng ngân sách của Bộ Kế hoạch và Đầu tư. Dù đề xuất này còn đang trong tiến trình phản biện, nhưng dường như không còn cách nào khác nếu Chính phủ muốn nhanh chóng xử lý dứt điểm nợ xấu. Nghị quyết về kế hoạch cơ cấu lại nền kinh tế giai đoạn 2016 – 2020 mà Quốc hội thông qua chiều ngày 8/11 cũng đã gợi mở chủ trương sử dụng ngân sách để xử lý nợ xấu.

Một hướng đi mới, thực chất và táo bạo hơn, đã được Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ tiết lộ trong phiên thảo luận tổ ở Quốc hội sáng ngày 22/10, đó là đề xuất thí điểm cho phá sản ngân hàng, tổ chức tín dụng yếu kém.

Theo tiết lộ của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc tại Diễn đàn Phát triển Việt Nam sáng ngày 9/12, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB) cùng với một đối tác tư nhân Việt Nam đang có kế hoạch xử lý mua lại một ngân hàng yếu kém của Việt Nam, cho thấy một hướng xử lý nợ xấu táo bạo và thực chất khác của Chính phủ.

3. Tỷ giá USD/VND tăng cao chưa từng có

Năm 2016 cũng là năm tỷ giá USD/VND gắn liền với 2 chữ “kỷ lục”. Nếu như sự kiện Brexit đưa tỷ giá USD/VND tăng mạnh trong thời gian ngắn rồi nhanh chóng hạ nhiệt thì sự kiện ông Donald Trump trúng cử Tổng thống Mỹ, cộng hưởng với nhu cầu ngoại tệ gia tăng vào cao điểm cuối năm, lại đưa tỷ giá USD/VND liên tiếp phá kỷ lục và duy trì ở mức rất cao trong thời gian dài. Tỷ giá trung tâm cũng tăng lên mức cao nhất kể từ khi ra đời. Nhiều lần bước giá USD tăng kỷ lục từ 100 – 200 đồng chỉ trong một ngày. Thậm chí, giá USD trên thị trường tự do nhiều lúc đã vượt qua mốc 23.000 đồng/USD.

Trước những diễn biến phức tạp của tỷ giá USD/VND, NHNN khẳng định, diễn biến tỷ giá tăng là hết sức bình thường, phần nhiều là do yếu tố tâm lý.  Đồng thời, NHNN cũng cho rằng, về cơ bản cung cầu ngoại tệ không có yếu tố đột biến, thanh khoản thị trường vẫn tốt, các nhu cầu ngoại tệ hợp pháp của tổ chức, cá nhân vẫn được các tổ chức tín dụng đáp ứng kịp thời.

Thêm vào đó, Phó Thống đốc NHNN Nguyễn Thị Hồng cũng khuyến cáo, tỷ giá USD/VND có thể đảo chiều. Cũng theo Phó Thống đốc, NHNN sẽ theo dõi rất sát diễn biến của kinh tế vĩ mô, tiền tệ trong nước và quốc tế để chủ động thực hiện các biện pháp và công cụ điều hành phù hợp để ổn định thị trường, kể cả việc NHNN sẵn sàng bán ngoại tệ để can thiệp thị trường.

4. Dự trữ ngoại hối đạt mức kỷ lục

Chưa bao giờ lượng dự trữ ngoại hối của Việt Nam lớn như năm 2016, ở mức trên 40 tỷ USD. Để có được thành quả này, NHNN đã mua vào trên 11 tỷ USD và đương nhiên, đồng thời với đó, NHNN cũng phải bơm ra thị trường lượng tiền VND kỷ lục. Mặc dù vậy, lượng tiền VND rất lớn được bơm ra thị trường này đã không gây áp lực lên lạm phát, bởi NHNN đã kịp thời sử dụng các biện pháp trung hòa, phổ biến nhất là hoạt động phát hành tín phiếu được đẩy lên rất mạnh.

Dự trữ ngoại hối lớn góp phần tạo thành quả ổn định kinh tế vĩ mô, nâng cao giá trị đồng Việt Nam, hạn chế tình trạng đô la hóa, cải thiện thanh khoản ngoại tệ toàn hệ thống và nâng cao lòng tin vào giá trị đồng Việt Nam. Đồng thời, việc dự trữ ngoại hối tăng cao cũng là nguyên nhân gián tiếp góp phần đưa lãi suất trái phiếu trên thị trường quốc tế giảm mạnh, qua đó làm giảm chi phí vay nợ nước ngoài của Chính phủ.

Một điều cũng rất đáng chú ý là trong suốt quãng thời gian tỷ giá tăng nóng, NHNN vẫn chưa phải bán ra một đồng USD nào, mặc cho năm 2016 là năm kỷ lục của lượng dự trữ ngoại hối.

5. Tăng trưởng tín dụng và hệ quả dư thừa thanh khoản

Tăng trưởng tín dụng năm 2016 được duy trì quanh mức 16-17%. Mặc dù không cán đích 18-20% đặt ra từ đầu năm, nhưng theo Phó Thống đốc NHNN Đào Minh Tú, đích đến trên chỉ mang tính chất định hướng trong chỉ đạo điều hành, không phải mang tính chất kế hoạch.

Nhịp độ tăng trưởng tín dụng đều đặn qua các tháng là điểm sáng đáng chú ý trong tăng trưởng tín dụng năm nay. Những năm trước, tăng trưởng tín dụng thường rơi vào tình trạng dồn ứ vào nửa cuối năm, trong khi nửa đầu năm lại tăng trưởng khá “èo uột”.

Dù mức tăng 16-17% được xem là hợp lý nhưng dù sao đây vẫn là mức tăng thấp hơn dự tính, gây ra hiện tượng tăng trưởng tín dụng thấp hơn tăng trưởng huy động vốn. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng dư thừa thanh khoản trong hệ thống ngân hàng – một dấu ấn đáng chú ý trong năm 2016.

Dư thừa thanh khoản, lãi suất tiền đồng trên thị trường liên ngân hàng xuống mức thấp lịch sử trong thời điểm cuối tháng 8, đầu tháng 9/2016 và liên tục duy trì trong nhiều tháng. Tình trạng này dần kết thúc khi nhu cầu thanh toán cuối năm gia tăng, lãi suất liên ngân hàng cũng vì thế mà tăng mạnh trở lại.

Tình trạng dư thừa thanh khoản, hay sâu xa hơn là tăng trưởng tín dụng chậm hơn tăng trưởng huy động, cũng là nguyên nhân kéo lãi suất cho vay của một loạt ngân hàng giảm trong những tháng cuối năm.

6. Đại án ngân hàng.

Ngày 9/9/2016, Hội đồng xét xử Tòa án Nhân dân TP.HCM đã tuyên mức án 30 năm tù cho ông Phạm Công Danh – nguyên Chủ tịch HĐQT Ngân hàng Xây dựng (VNCB) kiêm Tổng giám đốc Tập đoàn Thiên Thanh và 22 năm tù cho ông Phan Thành Mai, nguyên Tổng giám đốc VNCB, sau gần hai tháng xét xử và nghị án.

Ngoài ra, Tòa án Nhân dân TP.HCM cũng tuyên mức án 20 năm tù cho ông Mai Hữu Khương, 19 năm tù cho ông Hoàng Đình Quyết và 32 bị cáo khác với mức án từ 3 năm tù cho hưởng án treo đến 9 năm tù.

Con số thiệt hại mà 36 bị cáo này gây ra cho VNCB lên đến hơn 9.133 tỷ đồng, trong đó, hơn 7.037 tỷ đồng do hành vi “Cố ý làm trái quy định của Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng” và do 2.095 tỷ đồng về hành vi “Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của các tổ chức tín dụng”.

Cũng trong năm 2016, Viện kiểm sát Nhân dân tối cao đã hoàn tất cáo trạng vụ đại án xảy ra tại Ngân hàng Đại Dương (Oceanbank), theo đó, bị can Hà Văn Thắm – nguyên Chủ tịch HĐQT Oceanbank bị truy tố về 3 tội danh với mức án cao nhất là 30 năm tù.

Còn tại đại án “nghìn tỷ” ở Agribank, cơ quan truy tố đã đề nghị mức án lên đến 22 năm tù đối với nguyên Tổng giám đốc Agribank, Phạm Thanh Tân.

Cuối năm 2016, ông Trần Phương Bình, nguyên Tổng Giám đốc DongA Bank đã bị cơ quan cảnh sát điều tra bắt giam để tiến hành khởi tố do vi phạm các quy định pháp luật trong hoạt động tiền tệ, ngân hàng.

7. Cạnh tranh ngân hàng và sự vượt lên của một số ngân hàng tư nhân

Xét về tương quan chung thì trong năm 2016, vị thế của nhóm ngân hàng thương mại (NHTM) Nhà nước so với nhóm các NHTM Cổ phần không chênh nhau quá nhiều. Tổng tài sản của nhóm NHTM Nhà nước (bao gồm Agribank, Vietcombank, VietinBank, BIDV, CBBank, GP.Bank và OceanBank) hiện ở mức khoảng 3.700 nghìn tỷ đồng, nhỉnh hơn khoảng 500 nghìn tỷ đồng so với con số 3.200 nghìn tỷ đồng của nhóm các NHNM Cổ phần. Tuy nhiên, nhóm NHTM Cổ phần lại đang ghi nhận mức vốn tự có khoảng 250 nghìn tỷ đồng và mức vốn điều lệ khoảng 200 nghìn tỷ đồng, nhỉnh hơn khá nhiều mức khoảng 220 nghìn tỷ đồng vốn tự có và 140 nghìn tỷ đồng vốn điều lệ của nhóm các NHTM Nhà nước.

Đáng chú ý, vốn điều lệ của nhóm các NHTM Nhà nước năm 2016 gần như không tăng so với năm ngoái, trong khi đó, vốn điều lệ của nhóm các NHTM Cổ phần lại tăng khoảng 1,7%, cho thấy tình trạng khó khăn trong tăng vốn điều lệ của nhóm NHTM Nhà nước.

Năm 2016 cũng là năm ghi nhận nhiều điểm nhấn ở các ngân hàng tư nhân. Trong khi VPBank và Techcombank chính thức vượt qua “ông lớn” MBBank về lợi nhuận, thì lợi nhuận của Sacombank và Eximbank lại “teo tóp” do 2 ngân hàng này phải vật lộn với nợ xấu trong suốt năm 2016. Nhiều ngân hàng như Techcombank, VPBank, VIB cũng đã rục rịch lên sàn chứng khoán.

Sự cạnh tranh trong ngành ngân hàng dự báo sẽ tiếp tục nóng lên khi trong năm 2016, Ngân hàng Nhà nước liên tục cấp phép cho một loạt ngân hàng ngoại hoạt động tại Việt Nam, chẳng hạn như CIMB Bank Berhad, Woori Bank hay ngân hàng Nonghyup chi nhánh Hà Nội. Ngoài ra còn có trường hợp của Public Bank Berhad chuyển đổi từ mô hình liên doanh với BIDV sang mô hình 100% vốn nước ngoài.

8. Khó khăn tăng vốn

Nóng bỏng không kém so với cuộc đua về lợi nhuận và thị phần là cuộc đua tăng vốn giữa các ngân hàng. Năm 2016, nhiều ngân hàng phải chạy đua để tăng vốn nhằm đáp ứng tiêu chuẩn Basel II sắp được áp dụng. Tuy nhiên, những ngân hàng gặp khó khăn nhất lại không phải là những ngân hàng ngoài quốc doanh, mà lại chính là “tam trụ” ngành ngân hàng Vietcombank, VietinBank và BIDV.

Vietcombank hiện đang rơi vào tình cảnh “trớ trêu” khi dù đã tìm được đối tác ngoại để tăng vốn nhưng do giá cổ phiếu VCB hiện đang cao hơn mức đối tác có thể chấp nhận nên thương vụ này vẫn chưa ngã ngũ. Vietcombank hiện đang chờ Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước phê duyệt phương án tăng vốn, nhằm tránh gặp phải tình cảnh “làm thất thoát vốn nhà nước” khi bán cổ phần dưới giá thị trường.

Trong khi đó, VietinBank và BIDV, sau một thời gian đấu tranh với Bộ Tài chính, cuối cùng vẫn phải chia cổ tức bằng tiền mặt, khiến 2 ngân hàng này hụt đi một lượng vốn đáng kể. Chặng đường tăng vốn phía trước của VietinBank và BIDV đang trở lên rất áp lực. Đối với VietinBank, tỷ lệ sở hữu Nhà nước của ngân hàng này đã chạm trần 65% theo quy định tại Nghị quyết số 15/NQ-CP, đồng nghĩa với việc ngân hàng này sẽ không thể tăng vốn cấp 1. Tuy nhiên, VietinBank vẫn còn dư địa tăng vốn cấp 2.

Trường hợp của BIDV thì có phần ngược lại, bởi ngân hàng này không còn dư địa tăng vốn cấp 2, tuy nhiên, với tỷ lệ sở hữu Nhà nước vẫn ở mức 95,28%, BIDV không thiếu dư địa tăng vốn cấp 1, cái khó là ngân hàng này vẫn không tìm được nhà đầu tư chiến lược nước ngoài trong suốt nhiều năm qua.

9. “Họa mất tiền”

Không chỉ chật vật về chuyện tăng vốn, năm 2016 cũng là năm mà nhiều ngân hàng phải đau đầu vị “họa mất tiền”. Liên tiếp trong tháng 8 và tháng 9/2016, một loạt ngân hàng như Vietcombank, VIB, ANZ, VPBank hay SCB đối mặt với thông tin tiền gửi của khách hàng tại các ngân hàng này “không cánh mà bay”.

Mở đầu và đình đám nhất là vụ việc tại Vietcombank khi khách hàng tên Hoàng Thị Na Hương bỗng dưng mất bị chuyển khoản 500 triệu đồng, trong đó 200 triệu đồng rút khỏi tài khoản qua ATM ở Malaysia và 300 triệu đồng được chuyển tiếp thông qua internet banking vào đêm ngày 3/8 và rạng sáng ngày 4/8. Đáng chú ý là khi xuất hiện giao dịch trừ tiền trong tài khoản, chị Hương đang ngủ và không nhận được bất kỳ tin nhắn nào có chứa mã OTP để thông qua giao dịch. Sau đó, một số khách hàng cũng báo mất tiền khi thực hiện giao dịch thông qua tài khoản của Vietcombank.

Dù sau đó, nhiều ngân hàng đã được minh oan, và nhiều ngân hàng cũng đã xử lý vấn đề dứt điểm, nhưng đây cũng là bài học đắt giá trong vấn đề xử lý khủng hoảng lĩnh vực ngân hàng.

Trước hàng loạt những vụ mất tiền trong tài khoản ngân hàng từ lớn đến nhỏ, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã ban hành văn bản số 6466/NHNN-TT nhằm phòng chống rủi ro, gian lận trong hoạt động thanh toán.

10. Tin đồn thất thiệt.

Ngành ngân hàng năm 2016 đối mặt với không ít tin đồn, trong đó nổi bật lên là tin đồn liên quan đến Maritime Bank và tin đồn đổi tiền.

Ngay sau khi những tin đồn liên quan đến Maritime Bank lan truyền trên mạng, ông Trần Anh Tuấn, Chủ tịch HĐQT Maritime Bank đã gửi email tới toàn thể nhân viên Ngân hàng. Trong email này, ông Tuấn viết: “Vài ngày gần đây trên mạng xã hội Facebook lan truyền thông tin từ trang tin lề trái đặt ở nước ngoài về việc ông Đinh Trường Chinh, lãnh đạo Công ty Địa ốc Việt Hân bị bắt do câu kết với ông Trần Anh Tuấn rút ruột 30.000 tỷ từ Maritime Bank. Hôm nay, bằng lá thư này, tôi khẳng định những thông tin liên quan đến tôi và MSB là hoàn toàn không chính xác”.